Συνεντεύξεις

Με το που έφυ­γε ο Παύ­λος, αδειά­σα­με το σπί­τι στο Γαλά­τσι. Ό,τι δικό του γρα­πτό βρή­κα το μάζε­ψα, όμως κάτι οι υπο­χρε­ώ­σεις και η φρο­ντί­δα της κόρης μου, κάτι το συναι­σθη­μα­τι­κό, άργη­σα πολύ να τα δια­βά­σω.

Ουσια­στι­κά, τα έπια­σα λίγο αφό­του, μαζί με τον αεί­μνη­στο Πανα­γιώ­τη Θερ­μο­γιάν­νη, στον οποίο αφιε­ρώ­σα­με και το βιβλίο, στή­σα­με την ιστο­σε­λί­δα για τον Παύ­λο, γύρω στο 2010-11. Εκεί­νος σκά­να­ρε όλο το υλι­κό κι έτσι μπό­ρε­σα κι εγώ να ασχο­λη­θώ συστη­μα­τι­κά με αυτό.

Πολι­τι­κο­κοι­νω­νι­κές ανη­συ­χί­ες είχα­με και οι δύο. Ενώ όμως εγώ ήμουν οργα­νω­μέ­νη κομ­μα­τι­κά στην ΚΝΕ τότε, εκεί­νος είχε έναν ορί­ζο­ντα ευρύ­τε­ρο, πιο ελευ­θε­ρια­κό: «Δώστε μας πνοή, στέ­γη και τρο­φή / μια ιδέα στε­γα­νή / που να μην μπά­ζει κρύο», καθώς έλε­γε στο «Εν Κατα­κλεί­δι».

Αντι­μα­χό­ταν σαφώς την τεχνο­κρα­τία, την εκμε­τάλ­λευ­ση, τον πόλε­μο κ.λπ., αλλά όχι «στρα­τευ­μέ­να», όπως ήταν το πνεύ­μα της επο­χής. Δια­φώ­νη­σε, μάλι­στα, με τους Σπυ­ρι­δού­λα, όταν θέλη­σαν να κάνουν πιο πολι­τι­κό τρα­γού­δι.

«Αγα­πώ τον άνθρω­πο με τα πάθη και τις αδυ­να­μί­ες του, ειδι­κά γι’ αυτά», έλε­γε, ιδε­ο­λό­γη­μα που δύσκο­λα χωρά­ει σε κόμ­μα­τα και οργα­νώ­σεις.

Η αγνό­τη­τα και η γνη­σιό­τη­τα των ιδε­ών και της δου­λειάς του, ο πόνος που έβγα­ζε είναι που τον κάνα­νε μύθο, στους νέους ειδι­κά ανθρώ­πους. Έβλε­πε πολύ μπρο­στά ‒ είχε γρά­ψει χαρα­κτη­ρι­στι­κά αντι­ρα­τσι­στι­κό τρα­γού­δι για τους μετα­νά­στες τρεις δεκα­ε­τί­ες πριν, το «Αλί» από το άλμπουμ «Χωρίς Μακι­γιάζ» (1989).

Είχα­με καλή σχέ­ση ανα­με­τα­ξύ μας, αγα­πιό­μα­σταν πολύ, παρό­τι ήταν δύσκο­λος άνθρω­πος. Εγώ, βέβαια, μεγα­λώ­νο­ντας, έκα­να αυτό που λέμε μια κανο­νι­κή ζωή, δου­λειά, οικο­γέ­νεια κ.λπ. Εκεί­νος, πάλι, διά­λε­ξε από νωρίς άλλους δρό­μους, ο «ίσιος» δεν του έκα­νε.

Ήταν διαρ­κώς με ένα μολύ­βι στο χέρι, σημεί­ω­νε ακό­μα και σε χαρ­το­πε­τσέ­τες ή πακέ­τα τσι­γά­ρων, μετέ­φρα­ζε κιό­λας. «Το κυρί­αρ­χο για μένα είναι ο στί­χος, για τους στί­χους μου θέλω να γίνω γνω­στός» έλε­γε. Κι επει­δή τόσο αυτός όσο και οι νέοι άνθρω­ποι στους οποί­ους επι­θυ­μού­σε να απευ­θυν­θεί αγα­πού­σαν τη ροκ μου­σι­κή, αυτή επέ­λε­ξε ως όχη­μα.

Λάτρευε την επα­να­στα­τι­κό­τη­τα, τον αυθορ­μη­τι­σμό, την αμε­σό­τη­τά της. Πίστευε, εντού­τοις, ότι ο Έλλη­νας έχει μεγα­λύ­τε­ρη ανά­γκη από λογο­τε­χνι­κή και φιλο­σο­φι­κή παι­δεία απ’ ό,τι μου­σι­κή.

Διά­βα­ζε κι εκεί­νος πολύ, από φιλο­σο­φία μέχρι ποί­η­ση. Τον συγκι­νού­σαν ιδιαί­τε­ρα ο Ελύ­της, ο Σεφέ­ρης, ο Ανα­γνω­στά­κης, οι Αμε­ρι­κα­νοί μπιτ…

Ο Παύ­λος Αστέ­ρης, όπως ήταν το λογο­τε­χνι­κό του ψευ­δώ­νυ­μο, συνή­θι­ζε να γρά­φει σχε­δόν «κρυ­φά». Μόνο στη μάνα μας, την Τζέ­νη, διά­βα­ζε καμιά φορά στί­χους από κάποιο κομ­μά­τι που ήθε­λε να μελο­ποι­ή­σει.

Είχε μεγά­λο δέσι­μο με τη μητέ­ρα μας, όπως άλλω­στε κι εγώ. Πάντα τη συμ­βου­λευό­ταν για­τί ήταν μια γυναί­κα μορ­φω­μέ­νη, ζωντα­νή, ανοι­χτό­μυα­λη ‒ η καλύ­τε­ρη φίλη που είχα στην εφη­βεία μου, να φαντα­στείς!

Μεγα­λω­μέ­νη στο Ηρά­κλειο Κρή­της, σε ένα σπί­τι με ιδιαί­τε­ρη κουλ­τού­ρα –η μητέ­ρα της Ανα­στα­σία κρα­τού­σε από το σόι του Ζορ­μπά, η αδελ­φή της Γαλά­τεια ήταν η πρώ­τη σύζυ­γος του Καζαντζάκη‒, ήρθε 20 χρο­νών στην Αθή­να για να ολο­κλη­ρώ­σει τις σπου­δές της στο πιά­νο.

Τη φιλο­ξε­νού­σε τότε η θεία της Έλλη Αλε­ξί­ου, στο σπί­τι της οποί­ας στην Καλ­λι­θέα σύχνα­ζαν ζωγρά­φοι, λογο­τέ­χνες, ποι­η­τές, οι πάντες – εκεί γνώ­ρι­σε και τον πατέ­ρα μας τον Κων­στα­ντί­νο, γόνο μεγα­λο­α­στι­κής οικο­γέ­νειας Ποντί­ων εκ Ρωσί­ας.

Εκεί­νος, πάλι, απέ­να­ντί μας ήταν πιο αυστη­ρός, στον αδελ­φό μου ειδι­κά, που ήταν μεγα­λύ­τε­ρος. Επέ­με­νε, δε, να τον κάνει μαθη­μα­τι­κό, όπως ήταν το δικό του «αφιό­νι» ‒καθό­ταν κι έλυ­νε με τις ώρες δύσκο­λες ασκή­σεις!‒, παρό­τι ο Παύ­λος είχε σαφή κλί­ση στα φιλο­λο­γι­κά.

Εν τέλει πέρα­σε στο Μαθη­μα­τι­κό Θεσ­σα­λο­νί­κης, το εγκα­τέ­λει­ψε ωστό­σο στο 3ο έτος κι άρχι­σε να ασχο­λεί­ται σοβα­ρά πια με τη μου­σι­κή.

Δεν τον θυμά­μαι καν να βρί­ζει, όσο τσα­τι­σμέ­νος κι αν ήταν. Ούτε πολυ­έ­βγαι­νε – προ­τι­μού­σε να ξενυ­χτά παί­ζο­ντας μου­σι­κή, σε σπί­τια φίλων μου­σι­κών ή σε στού­ντιο.

Τα στού­ντιο κιό­λας τότε σπά­νι­ζαν και όπο­τε βρι­σκό­ταν κάποιο εύκαι­ρο μαζεύ­ο­νταν από διά­φο­ρα γκρου­πά­κια και παί­ζα­νε μαζί.

Τάσεις φυγής είχε πάντο­τε, κυρί­ως όμως εγκε­φα­λι­κές. Δεν ήταν καθό­λου αντι­κοι­νω­νι­κός, ήτα­νε άνθρω­πος πλη­θω­ρι­κός, εύθυ­μος και πολύ επι­κοι­νω­νια­κός.

Ακρι­βώς, δε, επει­δή ήταν η χαρά της ζωής, δεν παρα­δε­χό­ταν την αδι­κία, την εκμε­τάλ­λευ­ση, τη μονα­ξιά, την απο­ξέ­νω­ση, την ανοη­σία του κόσμου και των κρα­τού­ντων.

Υπερ­βο­λι­κός σε όλα του, δοτι­κός επί­σης, εισέ­πρατ­τε τον πόνο του απέ­να­ντι ολό­κλη­ρο, όχι στο περί­που, όπως κάνου­με οι περισ­σό­τε­ροι.

Μετά την κηδεία του Παύ­λου, με πλη­σί­α­σε ένας άγνω­στος:

Επι­τρέψ­τε μου να σας διη­γη­θώ, μια ιστο­ρία που απο­δει­κνύ­ει το μεγα­λείο του αδελ­φού σας…

Ασχο­λού­μουν κάπο­τε πολύ, όπως κι εκεί­νος, με τις ανα­το­λι­κές φιλο­σο­φί­ες, είχα ταξι­δέ­ψει μέχρι το Θιβέτ. Γυρ­νώ­ντας, επι­κοι­νώ­νη­σα με κάποιον κοι­νό μας γνω­στό από τον ίδιο κύκλο, ζητώ­ντας συμπα­ρά­στα­ση για­τί είχα ξεμεί­νει εντε­λώς από χρή­μα­τα. Συμ­φώ­νη­σε.

Φτά­νο­ντας στο σπί­τι του στην Κηφι­σιά, χτυ­πώ, μου ανοί­γει μια γυναί­κα, τον ενη­με­ρώ­νει, μου λέει εν τέλει «δεν γίνε­ται να σας δεχτεί σήμε­ρα, έχει καλε­σμέ­νους, ελά­τε αύριο». Είχα σωρια­στεί απο­γοη­τευ­μέ­νος, κατά­κο­πος και νηστι­κός στα σκα­λιά της εισό­δου, όταν είδα τον Παύ­λο να κατα­φθά­νει –δεν τον ήξε­ρα τότε–, καθό­τι ήταν κι αυτός καλε­σμέ­νος.

Βλέ­πο­ντάς με έτσι, κοντο­στέ­κε­ται και με ρωτά «τι κάνεις εδώ;». Του τα εξι­στό­ρη­σα όλα και τότε εκεί­νος, χολω­μέ­νος που δεν με δέχτη­καν, αντί να μπει με πήρε «σηκω­τό» και φύγα­με αμέ­σως για το σπί­τι σας στο Γαλά­τσι. Εκεί με τάι­σε, με φρό­ντι­σε, με γνώ­ρι­σε στη σπου­δαία μητέ­ρα σας, με φιλο­ξέ­νη­σε ώσπου να τακτο­ποι­η­θώ. Δεν ξεχνιέ­ται αυτό…

«Σκό­πευε κι ο ίδιος να εκδώ­σει γρα­πτά του, αλλά δεν πρό­λα­βε. Κάποια κεί­με­να ήταν ήδη δακτυ­λο­γρα­φη­μέ­να. Όμως ήταν επί­σης ρόκερ και μάλι­στα περ­φόρ­μερ, ένας ρόλος που για να μπο­ρέ­σεις να τον υπο­δυ­θείς σημαί­νει ότι η ψυχή σου πάλ­λε­ται και μια τέτοια ψυχή δεν κλεί­νε­ται εύκο­λα σε ένα δωμά­τιο να συγκε­ντρω­θεί.

Ναι, είχε ενδια­φερ­θεί επί­σης για την υπο­κρι­τι­κή, δεν του άρε­σε όμως η λογι­κή των σχο­λών, «κου­τά­κια» τις έλε­γε. Παρό­μοια λογι­κή είχε και στη μου­σι­κή, παντού – είχε ξεκι­νή­σει μαθή­μα­τα με τον Αλέ­ξαν­δρο Αινιάν, μια χαρά πήγαι­νε, ώσπου κάποια στιγ­μή ξέκο­ψε.

Απο­ρη­μέ­νος εκεί­νος τηλε­φώ­νη­σε στη μητέ­ρα μας, «για­τί στα­μά­τη­σε, τέτοιο ταλέ­ντο δεν πρέ­πει να χαθεί!». Όταν εκεί­νη του ζήτη­σε τον λόγο, έλα­βε την από­κρι­ση ότι «όσα ήταν να μάθω, τα έμα­θα, αρκούν». Όχι από αλα­ζο­νεία, αλλά σαν να είχε από­λυ­τη συναί­σθη­ση του πού πατά και τι ακρι­βώς θέλει.

Στην πρέ­ζα τον οδή­γη­σε –είμαι από­λυ­τα βέβαιη πια γι’ αυτό– ο μεγά­λος του έρω­τας για τη Γιό­λα Ανα­γνω­στο­πού­λου. Εκεί­νη έμπλε­ξε με την ηρω­ί­νη στο Παρί­σι, όπου σπού­δα­ζε, και, γυρ­νώ­ντας, άρχι­σε να κάνει χρή­ση κι αυτός.

Αυτό το υπο­στη­ρί­ζει και ο Νίκος Τσι­λο­γιάν­νης, ο ντρά­μερ από τα Μπουρ­μπού­λια, που κάνα­νε παρέα με τον Παύ­λο. Κάνα τσι­γα­ρι­λί­κι το πίνα­νε, αλλά πάντα λέγα­νε πως επέ­με­νε: «μακριά απ’ αυτό».

Δεν είχε δηλα­δή καμία περιέρ­γεια ή προ­διά­θε­ση. Πίστευε ότι θα τρα­βού­σε τη Γιό­λα από την ηρω­ί­νη και ότι θα έβγαι­νε μετά εύκο­λα κι αυτός. Κάτι που παρα­δέ­χτη­κε ύστε­ρα ότι ήταν λάθος του, καθώς η πρέ­ζα του είχε στε­ρή­σει ήδη αρκε­τούς φίλους. Έκα­νε προ­σπά­θειες να ξεκό­ψει, δεν τα κατά­φε­ρε όμως.

Από τον Αύγου­στο του ’90 μέχρι τέλους τον ταλαι­πω­ρού­σε το αρι­στε­ρό του χέρι. Το είχε πλα­κώ­σει ώρες πολ­λές στον ύπνο του, όντας πιθα­νό­τα­τα όχι νηφά­λιος. Πει­ρά­χτη­καν τα νεύ­ρα, κόντε­ψαν να του το κόψουν.

Στις τελευ­ταί­ες του συναυ­λί­ες εμφα­νι­ζό­ταν με δεμέ­νο χέρι. Το ατύ­χη­μα αυτό συν ο θάνα­τος της μητέ­ρας μας τον Μάρ­τιο τον είχαν κατα­βά­λει.

Την επο­χή εκεί­νη δυσκο­λεύ­τη­κα πολύ για­τί φρό­ντι­ζα ταυ­τό­χρο­να τον αδελ­φό, τον πατέ­ρα μας, την κόρη μου –σε άλλο σπί­τι εμείς‒ και ταυ­τό­χρο­να δού­λευα.

Κάποια στιγ­μή, επι­διώ­κο­ντας να τον κινη­το­ποι­ή­σω, του λέω «για­τί δεν γίνε­σαι παρα­γω­γός, έχεις τόσες γνώ­σεις». «Δεν έχω αρκε­τούς δίσκους» δικαιο­λο­γού­νταν. «Θα σου αγο­ρά­ζω εγώ!» επέ­με­να. Γυρί­ζει τότε και μου λέει: «Άκου να σου πω, βρε αδέρ­φι, εγώ μόνο αυτό που κάνω μπο­ρώ να κάνω…».

Τα τρα­γού­δια του που με συγκι­νούν περισ­σό­τε­ρο είναι το «Εν Κατα­κλεί­δι» και ο «Θάνα­τος», που είναι εντε­λώς αυτο­βιο­γρα­φι­κό. Από τα γρα­πτά του, πολ­λά αγα­πώ, περισ­σό­τε­ρο όμως με «στέλ­νει» ένα συγκλο­νι­στι­κό του χαϊ­κού που ανα­δει­κνύ­ει νομί­ζω όλο του το μεγα­λείο: «Ανοι­κτή πληγή/ Στά­ξε της λίγο δάκρυ/ Κι αδειά­ζει το αίμα».